3 - Derde deel
    Oorlog voeren

    © Inv.nr : 2 AFF 7.3. Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – Engelse wervingsaffiches “It’s our flag…” en “Enlist to-day”. Omdat het Verenigd Koninkrijk aan het begin van de oorlog alleen een beroepsleger had, zette Lord Kitchener, die op 3 augustus benoemd was tot minister van Oorlog in de regering Asquith, onmiddellijk een massaleger van vrijwilligers op. Hij was er namelijk van overtuigd dat de oorlog lang zou gaan duren en veel manschappen zou gaan kosten. Zo werden al in 1914 één miljoen mannen geworven en ongeveer anderhalf miljoen in 1915, voordat in januari 1916 de overgang naar de dienstplicht onvermijdelijk werd. Het affiche in de kleuren van de Union Jack onderstreepte alleen de algemene patriottische verplichtingen: een oproep om te vechten (Fight for it) werd gekoppeld aan een oproep om te werken (Work for it), en richtte zich tot iedereen die niet vocht. De afbeelding van de glimlachende soldaat, “gelukkig en tevreden”, speelde daarentegen in op het schuldgevoel van degenen die veilig thuis bleven, daar waar anderen bereid waren hun leven in de waagschaal te stellen. Dit soort affiches waren afkomstig van het parlement en bedoeld om de wervingscampagne van vrijwilligers te ondersteunen. Alle moderne reclamemiddelen van die tijd werden ingezet. Maar recent onderzoek heeft aangetoond dat deze reclamedimensie juist de doeltreffendheid van de campagne schaadde. Werd, door op een dergelijke manier de vrijwillige aanwerving te “verkopen”, niet een patriottisch gebaar van hoge morele waarde in diskrediet gebracht? Al snel moest de propaganda teruggrijpen naar klassiekere en discretere vormen om de aanwerving aan te moedigen.
    © Inv.nr : 17 AVE 14.3 en 18 DEC 1.2. Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – Halsdoek met de volksliederen van de Geallieerden en borduurwerk met de vier Staatshoofden van de Centrale Mogendheden. Britse halsdoek in de kleuren van de Britse, Franse, Russische en Belgische Geallieerden, met de vier volksliederen: de vaderlanden en hun symbolen werden voortaan op de kleding, en dus op het lichaam, gedragen. In het vijandige kamp werd het patriottisme veel meer geïncarneerd door de Staatshoofden (hier Duits, Oostenrijks-Hongaars, Bulgaars en Turks), allen onder de bescherming van een Maagd met het kind geplaatst op dit borduurwerk van katholieke herkomst, dat midden in de oorlog gemaakt werd.
    © Inv.nr : 3 AFF 34.2. Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – Duits affiche Fritz Erler. Een icoon: de soldaat met de stalen helm. Affiche voor de 6e Duitse oorlogslening (1917). Tot 1917 werd voor de Duitse propaganda voor oorlogsleningen geen gebruik gemaakt van mooie afbeeldingen en lettertypes, omdat dit onwaardig werd geacht voor officiële afkondigingen. Maar omdat de resultaten van de 4e lening slecht waren, zetten de autoriteiten dit soort overwegingen terzijde. Op het affiche van Lucian Bernhard voor de 5e lening werd dus met succes een tekst met een simpele, efficiënte grafische vormgeving gebruikt, geïnspireerd op de reclametechnieken. Onder de titel “Help ons winnen! Teken in op de oorlogsleningen” vormde het door Fritz Erler (1868-1940) geschilderde portret van de soldaat een ware ommekeer. De afbeelding, die voor de eerste maal gebruikt werd en verspreid in de vorm van affiches en ansichtkaarten, zorgde voor het financiële succes van de operatie (13,1 miljard Mark, een record) en werd vervolgens, tijdens en na het conflict, algemeen erkend als iconografische norm. De overwegend grijze en groenige kleuren, de attributen van de strijder uit het industrietijdperk (stalen helm, gasmasker en grote schaar) en de alleen uit het symbolische prikkeldraad bestaande decor riepen een realisme op dat strookte met de nieuwe esthetiek van de strijd, slechts overtroffen door het verstarde gezicht van de soldaat die zijn blik op de horizon richt. Horizon van de overwinning? Van de dood? Misschien schuilt in deze dubbelzinnigheid de blijvende fascinatie voor dit beeld van de strijder met de stalen helm, die het symbool is geworden van deze nieuwe mannen, gesmeed in de smeltkroes van de grote materiële veldslagen.
    © Inv.nr : 20 FI 1. Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – Spijkerarend van een Duitse school. Spijkerarend “Onze toekomst ligt op het water”. Vanaf het begin van het conflict was het in Duitsland gebruikelijk geworden om spijkers in te slaan op schilderijen of houten standbeelden. In ruil voor een gift aan de oorlogsinspanning of één van de vele liefdadigheidsinstellingen mochten burgers een spijker inslaan. In Berlijn kon op die manier de mantel van het monumentale Hindenburg-standbeeld op het Königsplatz gesierd worden met stalen, zilveren en gouden spijkers, die speciaal voor dit doel verkocht werden. In andere steden werden volgens hetzelfde principe heldhaftige Rolandstandbeelden opgericht. Andere soortgelijke voorwerpen, gebruikt voor de spontane mobilisering van de burgers, hadden vaak een bescheidenere vorm. Op dit schoolwandpaneel van 83 cm hoog en 58 cm breed hebben de leerlingen een zwarte arend gemaakt, het nationale symbool van het Duitse Rijk. Op de blauwe achtergrond staat het grote motto van de wereldpolitiek: “Onze toekomst ligt op het water”. Dit was een uitspraak van Wilhelm II tijdens de officiële opening van de haven van Stettin in 1898. Een dergelijk voorwerp uit 1917, het jaar waarin vanaf 1 februari de onderwateroorlog weer in volle gang hervat werd, laat zien hoe groot de steun van de bevolking voor deze beslissing was en toont ook de mobiliserende kracht van het betoog over het recht van Duitsland om zijn eigen “plaats in de zon” in te nemen (von Bülow).
    © Inv.nr : 9 MED 8.1 en 8 MTC 2.1. Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – Insignes van de “dagen” van het koloniale leger (Frankrijk) en Centenbakje van de Servische dag van 25 juni 1916. In alle oorlogvoerende landen waren de “dagen” een belangrijk middel om de mensen te mobiliseren, zowel financieel als moreel. De thema’s van de dagen liepen sterk uiteen: de homogene verzameling van de twaalf Franse vignetten rond de dagen van de koloniale troepen en het Leger van Afrika vormt een contrast met de Britse verzameling die getuigt van een grote diversiteit, hoewel de oproep tot solidariteit met de ziekenhuizen, gewonden, invaliden en verpleegsters overheerst. De spaarpot in de kleuren van Servië voor de Servische dag van 25 juni 1916 laat symbolisch zien hoe belangrijk deze kleine mogendheid was in de ogen van de Geallieerden. Op de voor deze “dag” gekozen datum was Servië al sinds het einde van het jaar 1915 volledig bezet door Oostenrijk-Hongarije. Maar de resten van het Servische leger en de regering waren, samen met duizenden op de vlucht geslagen burgers, Albanië doorgetrokken, waarna ze opgevangen werden door de Geallieerden en naar Korfoe geëvacueerd, waar de Servische regering zich vestigde en toezicht hield op de nieuwe opstelling van het leger aan het Oostfront, voor Saloniki.
    © Inv.nr : 16 AFF 25.1. Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – Affiche “We kunnen zonder”. Dit propaganda-affiche werd gemaakt voor een wedstrijd die in 1916 werd georganiseerd in de gemeentescholen van Paris, om burgers aan te zetten aan de toekomst te denken en spaarzaam te zijn, vooral op het gebied van voedsel. Meestal ging het om affiches waarop kinderen de volwassenen aanspoorden om hun consumptie te beperken (“Bewaar de wijn voor onze soldaten” (“Poilus”)). Maar op deze poster richtten kinderen zich tot kinderen, die aangespoord werden geen snoep meer te eten. Hiermee werd de jeugd niet alleen passief maar ook actief ingezet als middel van sociale en culturele mobilisatie in oorlogstijd.
    TERUG NAAR DE ENCYCLOPEDIE