4 - Vierde deel
    Binnenlandse fronten en oorlogscultuur

    © Lithografie en aquarel. Inv. nr : 4 FI 338 en 11 FI 185. Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – Auguste Lepère, “De vrouwen van Frankrijk” – Cabaut. De kunstenaars, “gemobiliseerd” door het ministerie van Informatie en betrokken bij de oorlogsinspanning, roepen hier de oogst en de vervaardiging van granaten op. Deze werkzaamheden werden in de Grote Oorlog aan vrouwen toevertrouwd. Twee gezichtspunten, die uitdrukking geven aan de nieuwe situatie voor vrouwen.
    © Inv.nr : 5 DEC 17.1.Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – Franse verpleegstersmedaille. In de met velours bedekte lijst is het portret van een jonge vrouw, een herdenkingsmedaille van de Association des Dames françaises en de datum 1914-1918 te zien. Het betreft het leven van een vrouw die gemobiliseerd werd tijdens de oorlog, een vrouwelijke oorlogservaring, aangezien vrouwen niet mochten vechten, iets dat sommigen, vooral onder de verpleegsters, zeiden te betreuren. De geslachtsbarrière is hier extreem nauwkeurig toegepast, maar het jonge meisje heeft een inlijsting gemaakt die op alle punten vergelijkbaar is met de inlijstingen die door zoveel overlevende soldaten zijn samengesteld.
    © Inv.nr : 13 ART 1.3. Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – Britse brievenbus. Deze Engelse, bijzonder rudimentaire, brievenbus beeldt veel meer uit dan alleen zichzelf: de bus is het symbool van een vitale, en soms dagelijkse, band van miljoenen mannen met degenen die ze zich tot taak hadden gesteld om te verdedigen, hun “eigen mensen” die ze achtergelaten hadden aan het thuisfront. In rustige periodes konden de soldaten wel een brief per persoon per dag schrijven, soms zelfs meer. In Frankrijk werden tijdens de hele oorlog miljarden brieven verstuurd. Omdat aan de vooravond van de oorlog praktisch volledige alfabetisering tot stand gebracht was in West-Europa, hadden vrijwel alle soldaten voor het eerst in de geschiedenis de mogelijkheid te schrijven. Ze konden op die manier voortdurend communiceren met degenen die ze verlaten hadden. Overigens werd elke onderbreking van de post als iets ondraaglijks ervaren. In de brieven stond ook nieuws over degenen die uit dezelfde plaats afkomstig waren, de inhoud was bestemd om te worden verspreid buiten de familiekring. Ze waren voor de mannen ook een middel om controle te houden. Zo runden ze op afstand hun boerenbedrijf of winkel, adviseerden ze hun vrouw en gaven bevelen, gaven standjes aan hun kinderen of moedigden ze aan. In een soort van vage “contra-propaganda” praatten ze over hun directe dagelijkse leven (wat niet wil zeggen dat ze alles konden zeggen, of zelfs maar wisten of durfden te zeggen). Over de oorlog in het algemeen en de redenen om te vechten werd weinig gezegd. Toch zijn deze onderwerpen wel discreet aanwezig en zeggen deze brieven wat deze miljoenen mannen massaal op dat moment dachten.
    © Inv.nr : 30 JOJ 60.1 en 61.1. Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – Kinderuniform. In Frankrijk speelde de mythe van de kindsoldaten, en zelfs kinderhelden, een grote rol in de manier waarop volwassenen zich tegen kinderen richtten. Dit horizonblauwe uniform voor een heel jong kind is hier een intiemere illustratie van. Was dit het cadeau van een vader voor zijn zoon?
    © Inv.nr : 14 JOJ 0.3 en 37 JOJ 4.3. Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – “Get rid of Huns. The great european war game” – “Trench Football”. De wereld van het speelgoed werd diepgaand beïnvloed door de oorlogscultuur. Hier zijn twee Britse behendigheidsspelletjes te zien. In het eerste spel moest de speler een knikker vanaf het startschot naar het doel van de tegenstander, in de vorm van de grote open mond van Wilhelm II, leiden en onderweg verschillende figuren van het Duitse bevel vermijden. Het laat zien welke plaats voetbal in de Britse oorlogscultuur innam en hoezeer deze sport zelfs met de oorlog zelf gelijkgesteld werd. In het tweede spel moesten knikkers voor de Geallieerden en pastilles voor de Centrale Mogendheden verplaatst worden om de vijandige gebieden te bezetten. De naam “Hunland” (Moffenland) die aan de vijandige ruimte is gegeven, drukt perfect uit wat er maatschappelijk op het spel stond in de Europese oorlog.
    © Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne (Somme). Foto Yazid Medmoun – Handgemaakte loopgraafvoorwerpen: Kruisbeeld (1915)/driekleurige rozenkrans met daarop gegraveerd “God en vaderland”/Italiaanse votiefbeeldjes /Duitse communiekaars. Dit fraaie Franse kruisbeeld is “geknutseld” van geweerpatronen, die het hout van het kruis vormen, en gepolijst aluminium (doorgaans afkomstig van granaatbuizen) om het lichaam van Christus vorm te geven. Het voorwerp onderstreept dat de christelijke soldaten de oorlog vaak beleefden als een soort imitatie van Christus. De loopgraven, het nieuwe Golgotha, vormden de plaats van de Lijdensweg. Gebeden, medailles en godvruchtige voorwerpen bonden trouwens het strijdfront aan het thuisfront. Men geloofde in de oorlog, voor de oorlog, voor degenen die men liefhad, en deze voorwerpen zijn het spoor van deze vrome uitwisselingen. Op deze rozenkrans laten de keuze van de drie kleuren en de gegraveerde formule zien dat de gelovige – in de volle zin van het woord – “katholiek en Frans, voor altijd” is. Votiefbeeldjes werden met bijzondere hartstocht geplaatst in katholieke heiligdommen. Soms waren dat eenvoudige, gegraveerde dankwoorden, geschilderde of geborduurde afbeeldingen die oorlogswonderen uitbeeldden, of gedramatiseerde gebeden. Hier gaat het om figuurtjes van soldaten en paarden, die voorgefabriceerd en uit, vaak zilverkleurig, metaal gesneden werden. Alles wat kon helpen om stand te houden in de universele mobilisatie, werd gebruikt. En de Duitse communiekaars? Misschien is die meegebracht van het front door een vader die er bijzonder trots op was symbolisch zijn erewoord te geven tijdens de Eerste Communie van zijn kind? Of misschien was het een kaars die gebruikt werd door een regimentsaalmoezenier? We weten het niet. Maar een dergelijk voorwerp laat wel de perfecte versmelting zien tussen geloof in God en geloof in het vaderland, in dit geval Duitsland: Gott mit uns.
    © Inv.nr : 16 VAD 1.1 en 13 VAD 1.1. Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – Frans theeservies, met tekeningen van de Franse illustrator Job. Twee voorbeelden van wat de historicus George Mosse de “trivialisering” van de oorlog noemde. Dit model zeepdoos werd verkocht om door de families naar de strijders gestuurd te worden. Het symbolische beeld van de frontsoldaat diende hier als verkoopargument. Op dezelfde manier werd de strijdende figuur (Frans en Engels) gebruikt op dit theeservies van porselein uit Limoges, getekend door Job. Uiteraard gaat het niet om voorwerpen die bestemd waren voor de wereld van “ervoor” maar voor het thuisfront. De afbeelding van Britse soldaten (op het suikerpotje) die thee drinken in de ongerieflijke loopgraven is doordrenkt van bittere ironie en laat ook zien hoe de materiële cultuur besmet werd door oorlogsbeelden.
    © Inv.nr : 15 DEC 5.2 en Recol-000037. Coll. Historial de la Grande Guerre – Péronne(Somme). Foto Yazid Medmoun – Kerstballen. Rond 1870 was de kerstboom een centraal element geworden in de familierite die het kerstfeest in Duitsland geworden was. Daarmee ontwikkelde zich een ambachtelijke en industriële vervaardiging van kerstversieringen die niet behoed bleef voor “besmetting” door de oorlog. Deze kerstballen verbeelden de grote thema’s van het Duitse patriottisme in oorlogstijd: het roemen van de militaire leiders (in het bijzonder Hindenburg, held van Tannenberg en hoofd van de Tweede Generale Staf vanaf augustus 1916) en de onderwateroorlog, die massaal werd gesteund door de publieke opinie. Volgens de historicus George Mosse was de verspreiding van deze voorwerpen met patriottistische afbeeldingen bedoeld om de oorlogservaring “te bagatelliseren”, in een poging de werkelijkheid te verdoezelen en de mythe in stand te houden. Deze massaal geproduceerde kerstballen getuigen overigens van de deelname van de samenlevingen – en hier in het bijzonder van het thuisfront – aan het gaande zijnde conflict.
    TERUG NAAR DE ENCYCLOPEDIE